Speech by the Roko Tui Dreketi at the Rewa Provincial Council meeting

We post here the speech from the Roko Tui Dreketi, Ro Teimumu Kepa which is in the Fijian language.

The no-holds-barred statement delivered yesterday is most probably the reason for the rapid clamping down and silencing of the Rewa Provincial Council meeting today by Bainimarama's hatchet boy, Leweni, as we alluded to.

We hope to be able to post up a translation in the english language soon.

NA NODRA VOSA NA GONE MARAMA BALE NA ROKO TUI DREKETI 

VAKAMATATATAKI NA RAI ME BALETA NA VUAVIRITAKI NI NODA MATANITU. 

Bose ni Yasana ‘o Rewa, vakayacori e Burenivudi – 16 ni Noveba, 2011.

1.0 NA KENA I KAU
1.1 KEMUNI NA TURAGA KEI NA MARAMA NA LEWE NI BOSE, E SEGA NI KA VOU ENA VURAVURA QO NA DUIDUI ENA LOMA NI DUA NA MATABOSE, SE MATABOSE CAVA GA. E SEGA TALE GA NI A VOU E VITI NI DAU TU ESO NA GAUNA E KOTO NA DUIDUI NI RAI MAI VEI IRA NA VEILIUTAKI VAKAVANUA KEI IRA ESO NA LEWENIVANUA.

1.2 NA NODA BULA VAKAITAUKEI E DUIDUI SARA GA NA I TUTU KEI NA I TAVI EDA DUI SUCU KAYA MAI. E TU GA NA I TAVI NI SAUTURAGA, NA I TAVI VAKA-MATANIVANUA, BETE, BATI, MATAISAU KEI NA GONEDAU.

1.3 E DUA NA I TAVI LEVU NI VEILIUTAKI VAKAVANUA ME RAICA NA NODRA TIKO VINAKA KA LIUTAKA VAKAVINAKA NA NODRA LEWENIVANUA.

1.4 E SEGA NI KENA I BALEBALE ‘OYA ME RA TIKO VINAKA KA LIUTAKI VINAKA ENA SALA CALA KA SEGA NI DODONU ENA MATAI VURAVURA KEI NA MATA NI KALOU.

1.5 ENA NOQU I TUTU VAKA ROKO-TUI DREKETI KEI NA NOQU I TUTU VAKA VEILIUTAKI ENA VANUA OQO, AU SA VIA TUKUNA VEI KEMUNI NIU SA REREVAKA VAKALEVU CAKE NA KALOU MAI NA NOQU VIA SAGA MEU VAKALOMAVINAKATAKA NA TAMATA, ME RAWA NIU TUKUNA KINA VUA NA NODA KALOU NI SA DODONU NA VUAVIRI.

1.6 EDA NANUMI IRA VAKALEVU NA KAWA KEI REWA NIKUA KEI NA SIGA NI MATAKA – NA CAVA EDA VAKAVULICA TIKO VEI IRA NA GONE E VALE NI VULI VAKABIBI ENA TAUDAKU NI KORONIVULI?

1.7 KEMUNI NA LEWE NI BOSE, NA CAVA ENA TUKUNA NA ROKO TUI DREKETI KEI NA BOSE NI YASANA KEVAKA E SANA DUA TALE NA VUAVIRI ENA MATAKA? EDA SANA BACI TOKONA TALE? NI RAICA NA I CAVACAVA NI NODRA BULA NA DAU VUAVIRI KEI IRA EDRA DAU VEITOKONI? E BAU DUA VEI IRA E CAVA VINAKA?

1.8 ‘OYA NA TARO MEDA QAI LAKI SAUMA VEI IRA NA LEWE NI NODA TIKINA.

1.9 KEMUNI NA TURAGA KEI NA MARAMA, E DUA GA NA VANUA E TIKO KINA NA BOSE LEVU VAKATURAGA - ENA BOSE KA YAVAKAYACORI ENA VULA O’ TISEBA, 2006, KA VAKA KINA ENA EVERELI, 2007 – “ME RAVITA TIKO GA NA LAWA NI 1997. MEDA TOKONA GA NA LAWA”. NA VAKATULEWA NI MATAVEILEWAI LEVU ENA 2009, E TUKUNA VAKADODONU NI CALA VAKALAWA NA VUAVIRI NI TISEBA 2006. EDA YALO VAKACEGU NA KAI REWA NI DONU VINAKA TIKO NA VANUA EDA TIKO KINA KA DA SA RAI TIKO GA VUA NA NODA KALOU LEVU NI SA I KOYA GA NA SALA, NA BULA, KEI NA DINA (DODONU).

2.0 NA RARAWA NI VAKAILESILESI – DPO E REWA
2.1 SA TAU ENA SIGA E NAKAVIRI E VICA NA MALA NI VOSA KA SA VAKA ME TUKUNA VAKAMATATA VEI KEDA NI KEVAKA EDA SEGA NI TOKONA NA MATANITU EDA SANA VAKUWAI ENA ILAVO NI VEIVAKATOROCAKETAKI KA $3 NA MILIONI NA KENA LEVU.

2.2 SA VAKA E VAKARAITAKI VEI KEDA NI RAWA NI TAROVI NA I LAVO KA SOLIA TIKO MAI NA MATANITU ME BALETA NA QARAVI NI NODA VALE NI VOLAVOLA NI YASANA KA $315,115.00 NA KENA LEVU.

2.3 NA TUBU NI NODA SEA KI NA FIJIAN HOLDING KEI NA YASANA HOLDING KA RAUTA NI 1.3 NA MILIONI NA SEA NA KENA LEVU, E SA TUKUNI TALE GA NI RAWA NI DA NA VAKUWAI KINA.

2.4 EDA SA VUKUWAI ENA I LAVO NI VEIVAKATOROCAKETAKI – NA DEVELOPMENT ASSISTANCE SCHEME KA $100,000.00 NA KENA LEVU ENA DUA NA YABAKI. OQO NA I LAVO KA SAUMI KINA NA I KOTI NI CO SE NA BRUSH CUTTER, BULI KINA NA SALA ENA NODA LOMANIKORO NA FOOTPATH, TARA KINA NA VALE NI SOQO SE A COMMUNITY HALL.

2.5 KE SA YACO KECE NA VEIKA OQORI, EDA SANA SAUMA GA NA KAI REWA NA CICIVAKI NI NODA YASANA KA VAKA KINA NA NODA VAKATOROCAKETAKI. SA KA BIBI KINA MEDA RAICA TIKO NA BIBI KEI NA NODA RAWATA TIKO VAKAVINAKA NA NODA SOLI NI YASANA.

3.0 NA I TAVI NI MATANITU
3.1 IA, AU GADREVA MEU TUKUNA MADA VAKAMATATA VEI KEDA NI SA I TAVI NI MATANITU CAVA GA E VEILIUTAKI ME CAKACAKATAKA “NA TIKO VINAKA KEI NA LIUTAKI VINAKA NI LEWENIVANUA KECE.”

3.2 E TUKUNI ENA KAVIRI NI SA VO GA ‘O REWA – VAKARE KAILA!

3.3 NA VEIQARAVI NI MATANITU YADUA, DIGITAKI SE SEGA NI DIGITAKI, ME VEIQARAVI RARABA VEI KEDA KECE NA LEWENIVANUA. E SEGA NI VEIQARAVI GA VEI IRA GA ERA TOKONA NA MATANITU SE VEI IRA GA ERA DIGITAKA NA MATANITU. E VEIQARAVI RARABA VEI KEDA KECE NA LEWENIVANUA.

3.4 IA NA CAKACAKA NI VEIVAKATOROCAKETAKI E SA QAI VAKATAU SARA GA ENA I TUVATUVA NI VEIQARAVI - ESO NAKORO E SEGA NI SE RAICA E DUA NA VEIVUKE NI MATANITU ENA LOMA NI VICA NA YABAKI, IA, E SO NA KORO ERA SA RAICA ESO NA CAKACAKA NI VEIVAKATOROCAKETAKI.

4.0 ENA SEGA NI OTI RAWA NA GAGADRE NI TAMATA
4.1 E DUA TALE GA NA KA ME MATATA TIKO VEI KEDA NI SEGA VAKADUA NI NA OTI RAWA NA VEIKA EDA GADREVA NA TAMATA ENA VURAVURA QO, KA SEGA NI DUA NA MATANITU ENA RAWA NI CAKACAKATAKA NA VEIKA KECE EDA VINAKATA NA LEWENIVANUA.

4.2 E DUA GA NA DINA AU VIA TUKUNA VEI KEMUNI ENA MATAKA EDAI, SA I KOYA NI MATANITU GA NI KALOU EDA NA SEGA NI NA QAI VINAKATA TALE KINA E DUA NA KA . EDA NA KUNEA GA KINA NA BULA VAKACEGU.

5.0 O CEI SARA MADA NA MATANITU?
5.1 E TUKUNI TIKO E NAKAVIRI NI DA SEGA NI TOKONA NA MATANITU. IA, AU VIA TAROGA MADA VEI KEDA, SE O CEI SARA MADA NA MATANITU? NA I BALEBALE RAWARAWA NI VOSA OQO NA MATANITU, NI SA IRA GA NA VAKAILESILESI NI MATANITU KA RA DAU SIKOVI KEDA MAI, ERA MAI CAKACAKACAKATAKA NA VEIKA EDA GADREVA.

5.2 E SEGA LI NI DA QARAVI IRA TIKO VAKAVINAKA NA NODA I VAKAILESILESI? EDA SEGA LI NI DA VAKANI IRA TIKO VAKAVINAKA NI RA MAI CAKACAKATAKA NA VEIKA EDA GADREVA? E SEGA LI NI DA VAKARAUTAKA NA KEDRA I VAQA LESU SE NA I VAKASOSO NI WAQA NI MAI CAVA NA NODRA VEIQARAVI?

5.3 EDA SA DAU VAKARAITAKA ENA VEIGAUNA NA NODA MARAUTAKA NA VEIKA ERA MAI CAKACAKATAKA VEI KEDA BALETA NI KAUTA MAI VEI KEDA NA VEISAU, KA RA VAKACEGU TALE GA BALETA NI RA MAI QARAVA TIKO GA NA NODRA I TAVI KA RA SAUMI KINA.

6.0 EDA VAKAITAVI TALE GA NA KAI REWA ENA RAWA I LAVO NI MATANITU
6.1 KEMUNI NA LEWE NI BOSE, EDA NA RAICA NI TIKO NA I TAVI NI MATANITU, E TIKO TALE GA NA NODA I TAVI NA LEWENIVANUA, KA TIKO TALE GA NA I TAVI NI KAI REWA MERA CAKACAKA VAKAUKAUWA ME RA SAUMA NA NODRA I VAKACAVACAVA KA VAKA KINA NA I VAKACAVACAVA NI VEIBISINISI ENA LOMA NI NODATOU YASANA, KA VAKASOKUMUNI NA IVAKACAVACAVA KECE SARA ME RAWA NI DA MAI VAKATOROCAKETAKI TALE KINA NA LEWENIVANUA.

6.2 EDA SOLIA TALE GA NA NODA QELE ME RAWA KINA NA VEIQARAVI NI MATANITU

IO, EDA SOLIA NA KAI REWA, O KEDA NA LEWE NI YASANA KO REWA - ME MAI DABE KINA NA VALENIVOLAVOLA NI MATANITU KEI NA BISINISI LELEVU ENA NODA VANUA, KA RA RAWA I LAVO ENA VUKU NI NODA QELE NA KAI REWA. OQO NA CAU LEVU NI NODA YASANA KI NA NODA VANUA LOMANI KO VITI.

7.0 EDA SEGA NI CATA NA VAKAILESILESI NI MATANITU SE NA MATANITU
7.1 E SEGA NI DA CATA NA I VAKAILESILESI NI MATANITU, EDA MARAUTAKA NA NODRA DAU MAI VAKAITAVI VEI KEDA KA DA DAU TOVOLEA NA NODA I GU MERA MARAUTAKA TALE GA NA NODRA MAI TIKO ENA NODA VEI KORO, KA DA DAU SOLIA NA VEIKA VINAKA VEI IRA.

7.2 EDA SEGA NI CATA E DUA NA MATANITU. NA MATANITU CAVA GA E MAI VEILIUTAKI, SE MATANITU DIGITAKI SE MATANITU VUAVIRI, E QARAVA GA NA NONA I TAVI – KO YA ME CAKACAKATAKA NA NODA TIKO VINAKA KEI NA NODA LIUTAKI VINAKA NA LEWENIVANUA.

7.3 AU VIA TUKUNA TALE GA NI SEGA NI SE BAU DUA NA GAUNA E LIU ME MAI VOSATAKA E DUA NA GONE MAI NA DUA TALE NA YASANA NA VEIKA E BALETI KEDA NA KAI REWA ENA LOMA NI NODA MATABOSE. DE SA VEISAU BEKA NA GAUNA, IA, AU TAROGA SE MAI SIKA VAKACAVA NA NONA WELI ENA LOMA NI NODATOU MATABOSE?

8.0 EDA SA VUSEKA KA CATA NA VUAVIRI
8.1 SA YACO E LEVU NA VUAVURI ENA NODA VANUA. EDA SA VULI SARA VAKALEVU ENA VEIKA E KAUTA MAI VEI KEDA NA VUAVIRI, EDA SA KILA VAKAMATATA NI SA VAKADREDRETAKA VAKALEVU NA NODA TOSO KI LIU NA VUAVIRI.

8.2 ENA GAUNA OQO EDA SA KILA NI SEGA NI DUA NA KA VINAKA E KAUTA MAI NA VUAVIRI. E KAUTA GA MAI NA DREDRE KA VAKATARABETAKA NA NODA TOSO KI LIU.

9.0 NA USUTU NI VEIKA EDA CATA
9.1 OQO  GA NA USUTU NI VEIKA EDA CATA. EDA SA CATA NA VUAVIRITAKI NI NODA MATANITU. EDA SA RAICA NA DREDRE LEVU…… EDA SA TUKUNA TIKO, NI DA SA SEGA NI VINAKATA MENA VAKAYACORI TALE VAKADUA NA VUAVIRI ENA NODA VANUA.

9.2 KEVAKA SA I LESILESI NEI REWA ME TUKUNA NA VEIKA OQO KIVEI IRA ERA SA LEWA NA NODA MATANITU ENA GAUNA QO, IA, MEDA SA TUKUNA SARA YANI VAKAMATATA.

9.3 EDA SA RAICA RAWA NI RA NA SOTAVA TIKO GA NA NODA KAWA ENA VEIGAUNA MAI MURI NA REVUREVU NI VUAVIRI KEVAKA EDA NA TOKONA TIKO GA NA CAKACAKA NI VUAVIRI!

10.0 MEDA SA TUTAKA NA DINA
10.1 AU SA VIA TUKUNA VEI KEMUNI ENA MATAKA EDAI, NI SA NODA I TAVI MEDA NA TUTAKA NA DINA OQO. NI DA SEGA NI TALEITAKA, NI DA CATA KA SEGA NI TOKONA NA VUAVIRITAKI NI MATANITU E SA DIGITAKA NA LEWENIVANUA.

10.2 KEVAKA EDA NA TOKONA NA VUAVIRI NI 2006, SA KENA I BALEBALE NI BACI DUA TALE E CATA ENA MATANITU DIGITAKI, ENA  BACI VAKAYACORA TALE NA VUAVIRI!

10.3 EDA SEGA NI NA VAKAVULICI IRA NA LUVEDA KEI IRA NA NODA KAWA NI CALA NA VUAVIRI, KEVAKA EDA SEGA NI TUDEI KA TUKUNA VAKADODONU NA LOMADA NI DA SA CATA NA VUARIRI..

10.4 EDA SEGA NI CATA NA MATANITU, EDA SA WALE GA ENA LEVU NI VUAVIRI, KA SA DODONU GA MEDA SA TUKUNA NA LOMADA, KA KAKUA NI VAKAMUMURI VOLI GA.

11.0 EDA SA TEKIVU CALA MAI ENA 1987
11.1 ERA NA VAKACALAI KEDA NA LUVEDA KEI IRA NA NODA KAWA KEVAKA EDA VAKADONUYA TIKO GA  NA VUAVIRI. AU VIA TUKUNA VEI KEDA ENA MATAKA EDAI, NI DA SA TEKIVU CALA MAI ENA 1987 – NA NOQU I TINI E SUCU ENA 1986, NA KA GA E KILA ENA GAUNA NI NONA BULA  NA VUAVIRI, SA VA NA VUAVIRI, SA YABAKI 25 NIKUA. KEMUNI NA TURAGA KEI NA MARAMA, KEVAKA EDA SEGA NI TUKUNA , SE BACI TUKUNA TALE NI CALA NA VUAVIRI, EDA SANA CALA YARAYARA TIKO GA

11.2 SA KENA GAUNA OQO MEDA SA TUKUNA KI NA MATANITU NI DA SEGA NI DUAVATA KEI NA VUAVIRI KA  MERA SA YALATAKA NA LIGA NI WAU NI NODA VANUA NI SEGA TALE NI RA NA VAKAYACORA NA VUAVIRI ENA NODA VANUA.

11.3 SA DODONU MEDA SA VAKASAVASAVATAKA NA YALODA, KA MERATOU VAKASAVASAVATAKA TALE GA NA VEILIUTAKI TIKO ENA NODA MATANITU NA YALODRATOU, KA MEDA SA DUAVATA NI SA CALA NA VUAVIRITAKI NI NODA MATANITU, KA MEDA SA DUAVATA TALE GA ENA VEITARATARAVI NI VEIKA ME VAKAYACORI ME VAKALESUI NA LIUTAKI NI NODA MATANITU KI NA MATANITU E DIGITAKA NA LEWENIVANUA.

11.4 E DUA GA NA NOQU KEREKERE – “JUST CALL. DON’T COME IN THE MIDDLE OF THE NIGHT WITH 16 MILITARY/POLICE PERSONNEL”. DOU QIRITI AU GA MAI, DOU KAKUA NI LAKO MAI ENA LOMA NI BOGI LEVU KEI NA 16 NA LEWE NI MATAIVALU KEI NA OVISA.

11.5 NI MAI TIKO KINA NA LEWE NI BOSE, AU VIA VAKADODONUTAKA TIKO NA RAI NI VAKAILESILESI ENA VUKU NI NODA I LE, SA VAKA TIKO QO NA KENA LEVU.